اثرات موقعیت و عمق ترک کششی در پایداری ساحل رودخانه1

     از عمده‌ترین‌ منابع تولید رسوبات، فرسایش سواحل رودخانه‌هاست که به دلیل اثرگذاری بر خصوصیات مجاری رودخانه‌ها, در توسعة پهنة سیلابی و مدیریت منابع آب بسیار اهمیت دارد. در مطالعات پایداری سواحل رودخانه، موقعیت و عمق ترک کششی از جمله پارامترهای موجود در تعریف شکل هندسی سواحل در معرض تخریب‌ هستند که تاکنون جهت تعیین آنها و میزان تأثیراتشان بر پایداری ساحل تحقیقات بسیار اندکی شده است. در این تحقیق، ضمن بررسی سواحل برخی از رودخانه‌های داخل کشور از قبیل رودخانه‌های کارون, کرخه, کرخه‌نور, روفایه, کرج، و کردان به‌منظور ارائه روشی مناسب جهت محاسبة موقعیت و عمق ترک کششی, تأثیرات ترک کششی در تعیین پایداری سواحل رودخانه نیز مطالعه شده است. در این باره، با استفاده از اطلاعات جمع‌آوری شده از 51 محل در مسیر رودخانه می‌سی‌سی‌پی در آمریکا, با یک مدل جامع آنالیز پایداری سواحل رودخانه‌ها(EMSAR) پایداری ساحل آنالیز شده است. براساس نتایج آنالیز پایداری برای اطلاعات موجود, مقدار ضریب ایمنی ساحل در برابر فرسایش به‌ترتیب اهمیت نسبت به تغییرات زاویة ساحل, تغییرات چسبندگی، و وزن مخصوص مصالح بیشترین حساسیت را دارد. نتایج همچنین نشان دهنده تأثیر ناچیز تغییرات عمق ترک کششی بر مقدار ضریب ایمنی پایداری ساحل رودخانه است به گونه‌ای که در صورت وجود 20 درصد خطا در تعیین مقدار عمق ترک و زاویة ساحل, میزان خطای حاصل در مقدار ضریب ایمنی به‌ترتیب برابر 4 و 25 درصد است که بیانگر حساسیت اندکضریب ایمنی نسبت به تغییرات عمق ترک کششی و حساسیت زیاد ضریب ایمنی نسبت به تغییرات مقدار زاویة ساحل است. براساس مشاهدات صحرایی و تعیین نوع ذرات تشکیل دهندة سواحل تخریب‌یافته, مشخص شد که توسعة ترک کششی در خاک­های دربردارنده 10-20 درصد وزنی رس در صورت تغییر شرایط رطوبتی خاک محتمل است و در خاک­های با چسبندگی بالا یا خاک­های درشت‌ دانه امکان توسعه ترک کششی وجود ندارد.